Nhà tôi ở gần một hội trường của tổ dân phố, gần đến kỷ niệm Ngày Quốc khánh 2/9, tôi thường xuyên nghe tiếng ca hát tập thể của các cụ cao niên chuẩn bị tiết mục văn nghệ. Chăm chú lắng nghe, tôi nhận ra giai điệu của một bài quan họ được soạn lời mới, trong đó có đoạn như sau: “Đất nước từng bừng vui trong ngày độc lập, dân tộc đổi mới, xã hội văn minh ..(í a)” .Tôi chợt thấy, lời bài hát chính là một cái nhìn đầy lạc quan của những người cao tuổi về cuộc sống hiện tại, mà chính những người trẻ như chúng tôi, ở độ tuổi đẹp nhất của cuộc đời mình nhiều khi lại thiếu vắng.

Cái nhìn của người già: khách quan, bình thản và bao dung

Ông nội tôi từng tham gia kháng chiến chống Mỹ cứu nước, năm nay đã 75 tuổi, ông vẫn làm việc và học tập cái mới không ngừng. Ông sử dụng máy vi tính, email, mạng xã hội rất thành thạo, ông thường xuyên trao đổi thông tin với đồng đội qua các dịch vụ trực tuyến như Picasa hay Photobucket. Hàng năm ông và đồng đội đều có những chuyến đi du lịch và thăm lại chiến trường xưa. Đất nước qua cái nhìn của thế hệ ông tôi đang đẹp lên từng ngày, không còn bom đạn, đói nghèo dần vắng bóng và nơi nào cũng có sự bình yên. Có lẽ với người già, những năm tháng chiến tranh và đất nước bị xâm lăng là những ký ức đau thương không thể phai nhòa, nên họ biết rõ hơn ai hết giá trị của một ngày bình yên.

Hồi mới đi làm, tôi cũng hay ngồi tâm sự với bác trưởng phòng của mình. Nhà bác là gia đình địa chủ mấy đời, có nhiều ruộng đất. Khi cách mạng thành công, tài sản của gia đình bị tịch thu, bác may mắn được ăn học đàng hoàng, có bằng đại học nên đến thời bao cấp, bác lại được làm “sếp”. Năm 26 tuổi bác là giám đốc một công ty xây lắp máy, có ô tô riêng, đi đâu mọi người cũng phải gọi một tiếng “thủ trưởng”. Do có năng lực quản lý, bác lên chức và có nhà, đất, địa vị trong doanh nghiệp nhà nước. Bất chợt lúc sắp về hưu, bác vướng vào kiện tụng, thế là một lần nữa bác lại trắng tay. Trải qua bao thăng trầm vì thời cuộc nhưng bác chưa bao giờ trách chế độ. Bác tâm sự với tôi: “Những điều hay dở thì thời nào cũng có cháu ạ, làm gì có xã hội nào, quốc gia nào trên trái đất này có sự công bằng và đúng đắn tuyệt đối”.

Càng tìm hiểu, tôi càng thấy tiếc nuối vì ngày nay, thế hệ trẻ chúng tôi có quá ít thời gian để được lắng nghe những người già. Người già có vốn sống phong phú và bình thản trước sự biến động của xã hội, vì họ đã trải qua nhiều lần trong đời. Người già không bao giờ có phản ứng cực đoan với một tin tức giật gân, một quy định bất thường, một biểu hiện suy đồi… họ điềm đạm tiếp nhận và hiểu rằng, mọi thứ sẽ không mãi thế, thời gian có thể gạn lọc để giữ lại những giá trị chân thật.

 
Cuộc sống hôm nay rất tốt đẹp và bình yên đối với ông tôi và các đồng đội

Người trẻ còn nhiều phân vân

Khác với thế hệ trước, tư duy những người trẻ rất khác biệt, có thể tạm chia chúng tôi thành 3 xu hướng: xu hướng tích cực, xu hướng bi quan và xu hướng bàng quan. Những người trẻ tích cực khi thấy cái xấu tin rằng vận mệnh nằm trong tay mình và mọi thứ có thể được thay đổi theo hướng tốt đẹp hơn. Người trẻ bi quan cũng thấy cái xấu, họ cho rằng điều đó không thể thay đổi được và mọi thứ sẽ chẳng đi đến đâu nếu còn tồn tại những cái xấu như thế. Có lẽ cả hai đều đúng. Người trẻ bàng quan không quan tâm, không muốn thử dự đoán về tương lai mà tập trung tìm kiếm cách sống của riêng mình.

Cũng có khi, một người trẻ lưỡng lự trước cả 3 xu hướng. Có lúc chúng tôi tin tưởng, có lúc chúng tôi lo ngại, cũng có lúc chúng tôi thấy mình bất lực. Ở đây, tôi muốn chia sẻ những nguyên do mà người trẻ một vài lúc đã hình thành suy nghĩ bi quan như vậy để cùng được nghe chia sẻ của mọi người.

Tâm lý cầu toàn

Người trẻ bước vào đời thiếu nhất là kinh nghiệm. Với hành trang lý thuyết từ trường lớp, thanh niên hay đòi hỏi mọi thứ phải đúng và trọn vẹn 100%. Nếu một nghệ sĩ vướng vào scandal, quá trình cống hiến của anh ta sẽ trở thành vô nghĩa, nếu một viên chức tham nhũng thì cả cơ quan đó chính là những người tha hóa, nếu một tuyến phố bị tắc nghẽn thì ngành giao thông chỉ toàn người bất tài… và còn nhiều sự suy diễn khác nữa.

Người già ngược lại, sẵn sàng chấp nhận sai sót. Trong một trăm giáo viên, có 5 giáo viên kém và 95 giáo viên tốt thì nhà trường vẫn tốt. Trong hàng nghìn cảnh sát, có một vài người thiếu đạo đức và những người còn lại vẫn tận tụy với nhiệm vụ thì xã hội vẫn biết ơn người chiến sĩ cảnh sát. Người già hiểu không có gì là tuyệt đối.  

Tâm lý so sánh

Chúng tôi đã từng thử nghiệm một hoạt động cho các học sinh từ lớp 1 đến lớp 6 như sau: Mỗi em được phát một số mảnh giấy xanh và một số giấy đỏ để nói về hoàn cảnh cá nhân của mình. Điều gì có lợi các em viết vào giấy xanh, điều gì bất lợi các em viết vào giấy đỏ. Sau khi viết xong, các em có một phút để dán tất cả lên tường. Thật bất ngờ, rất nhiều tờ giấy xanh có nội dung trùng với giấy đỏ. Ví dụ cùng là nhà khá giả, cùng có anh, chị, hoặc cùng có mẹ là giáo viên nhưng một số em cho đó là điều có lợi, còn một số em khác cho là điều bất lợi.

Người trẻ cũng như vậy, có khi giới trẻ đã nhìn một sự việc bình thường theo cách khá bi quan. Đó có thể là câu chuyện về nền giáo dục, về giới nghệ sĩ, về luật giao thông… Nhiều người trẻ có thói quen viện dẫn chuyện xảy ra ở nước khác để phàn nàn về thực trạng nước mình.

Tôi rất tâm đắc câu nói “Nghèo khó là vực thẳm cho người yếu đuối và là nấc thang cho kẻ anh tài”. Đôi khi chướng ngại vật lại nằm trong tư duy hơn là ngoài thực tế. Vì vậy tôi tin, nếu được học từ người già, chúng tôi có thể có được cái nhìn toàn diện và khôn ngoan hơn.

 
Khoảng cách về nhận thức giữa các thế hệ ngày càng tăng trong một xã hội đang phát triển nhanh

Tâm lý nóng vội

Người trẻ muốn giàu nhanh, sống vội, thành công sớm… Họ cho mình ít thời gian và cũng cho người khác ít thời gian. Chỉ đến khi nếm trái đắng, người trẻ mới bớt tự tin và đồng ý rằng mọi thay đổi đều cần có thời gian.

Người trẻ thực ra rất háo hức thay đổi và góp phần kiến tạo đất nước. Nhưng họ thiếu một chút điềm tĩnh của người già. Thấy ý kiến của mình chưa được tiếp nhận ngay, điều bức xúc trước mắt chưa được giải quyết ngay, chính sách không thể thay đổi ngay… người trẻ dễ chán nản và buông xuôi. Người Ý có câu nói “Không phải trong một sáng, thành Rome đã xây xong”, còn chúng ta có câu “Giục tốc bất đạt”, chính là kinh nghiệm của người già nói với người trẻ lúc vào đời vậy.

Người trẻ cần được sự chỉ dẫn từ người già

Không biết có phải nước ta đang phát triển nhanh chóng, nên người trẻ đã cho rằng suy nghĩ của thế hệ trước không còn phù hợp với mình nữa. Một lớp trẻ biết lắng nghe lời khuyên từ người già sẽ bớt đi nhiều năm trải nghiệm để tiến đến thành công. Suy rộng hơn, quốc gia nào có văn hóa kế thừa nhau qua các thế hệ sẽ có cơ hội phát triển nhanh chóng, quốc gia nào người trẻ phớt lờ ý kiến của người già sẽ có nguy cơ tụt hậu và mắc phải nhiều sai lầm.

Là người trẻ, tôi ước mong sao những người già sẽ mở lòng hơn nữa với chúng tôi, bất chấp những khác biệt về tri thức, điều kiện sống. Mong sao người trẻ dành nhiều thời gian học hỏi, tham khảo ý kiến của những người già để có thêm những kinh nghiệm sống quý báu. Người già không bao giờ hà tiện những lời khuyên, vì vậy nên chăng người trẻ hãy tranh thủ lắng nghe người già trước khi quá muộn.

Chu Ngọc Cường.